Yeni Başlayanlar İçin Overclock

Overclock Nedir?

Overclock bir bileşenin kendisi için belirlenmiş saat frekansının üzerinde (over – clock) çalıştırılmasıdır.

Overclockta Terimleri :

Saat Frekansı:Elektronikte kullanılan her çipin belirlenmiş bir saat frekansı (clock frequency) vardır. Bu saat frekansının temel birimi ise Hz (hertz)dir. Bir elektromanyetik dalga düşünelim :

Şekilde görüldüğü gibi iki tepe noktası ya da iki çukur noktası arasındaki mesafe “dalga boyu” olarak adlandırılır. Bir tepe noktasından bir sonraki tepe noktasına ya da bir çukur noktasından diğer çukur noktasına ulaşmak için gereken süreye ise “periyot” (T) denir. Şimdi biz bu e.m. dalganın saat frekansını hesaplamak istediğimizde bunu “1” sayısını periyot süresine (sn cinsinden) bölerek (1/T) buluruz. Burada elektromanyetik dalgaların ilerleme hızı sabit olduğuna göre (ışık hızı , 300,000km/sn) frekansın yükselmesi için dalgaboyunun dolayısıyla da periyotun küçültülmesi gerekir.

FSB (FrontSideBus): Anakartınızda Kuzey Köprüsü ile işlemciniz arasındaki veriyoluna verilen addır. Kuzey Köprüsü bellek kontrolcüleri , AGP portu ve işlemci arasındaki iletişimi sağladığından FSB hızı sistem performansında önemli bir yere sahiptir.

Kuzey Köprüsü: Anakartınızın performansında en önemli paya sahip çiptir. Anakartınızdaki AGP portu (dolayısı ile ekran kartınız) , bellek kontrolcüleri (ramleriniz) ile işlemci arasındaki iletişim bu çip tarafından sağlanır.

Güney Köprüsü: Anakartınızda PCI ve IDE denetleyicilerinin bağlı oldukları çiptir. Bu denetleyicilere bağlı olan aygıtlar ile işlemci arasındaki iletişim “aygıt -> Güney Köprüsü -> Kuzey Köprüsü -> FSB veriyolu -> İşlemci” yolu ile sağlanır.

AGP: Ekran kartınız ile sisteminiz arasındaki bağlantıyı sağlayan arabirime verilen addır. AGP'nin de belirlenmiş bir saat frekansı mevcuttur ; bu hız 66MHz'dir.

PCI: Ekran kartı dışında kalan diğer genişleme kartları (örneğin ses / tv-radyo / ethernet kartları) ve IDE aygıtları (örneğin Harddiskler , optik okuyucular) ile sisteminiz arasındaki bağlantıyı oluşturan arabirime verilen addır. PCI hızı normalde 33MHz'dir

Overclock Terimleri

İşlemci Çarpanı (Clock Ratio / CPU Multiplier): İşlemcinin sistem FSB hızının maksimum kaç katı hızda çalışacağını belirleyen çarpana verilen addır. Yani toplam işlemci hızı FSB hızı ile bu çarpan değerinin çarpılması ile bulunur. Bilgisayar açılırken çarpan değeri bios tarafından işlemciden algılanır , bu sayede anakarta takılı olan işlemci tanımlanır. Mesela 166MHz FSB'ye sahip Athlon2500+'nın işlemci çarpanı 11'dir. Yani toplam işlemci hızı 11 x 166 = 1833MHz'dir.
Bu çarpan İntel işlemcilerde sabitlenmiş değiştirilemeyen bir değer iken AMD'nin thoroughbred-b / barton çekirdeğine sahip işlemcilerinde değiştirilebilir.

VCore: İşlemci çekirdek voltajı. Yüksek hızlarda stabilite sağlamak için bir miktar arttırılması gerekebiliyor.

VDimm: Bellek voltajı. Ramlerinizi yüksek hızlara çıkarmak ya da daha düşük zamanlamalar ile kullanabilmek için bir miktar arttırılması gerebilir.

VDD: Kuzey Köprüsü voltajı. Yüksek FSB hızlarında stabilite sağlamak ya da daha yüksek FSB hızlarına ulaşmak için bir miktar arttırılması gerebilir.

AGP/PCI Bölenleri: Yukarıda AGP ve PCI saat frekanslarından bahsettik. Bu hızlar da aslında FSB hızına bağlı. İşte burada devreye bölenler giriyor. Mesela maksimum 166MHz FSB hızı destekleyen bir anakarta sahipsiniz. (mesela via kt333/400). Bu anakartlarda en büyük AGP böleni 5/2'dir (2,5). Yani fsb hızınız 166MHz iken AGP hızınız bu bölen sayesinde 166 / 2,5 = 66MHz'e sabitlenir. (133MHz'de ½ kullanılır) Eğer daha yüksek fsb hızlarına çıkarsanız maksimum böleniniz yetersiz kalacağında AGP hızınız da yükselmek zorunda kalacaktır. Yan bu örnek verdiğimiz anakartta FSB hızını 200MHz'e çıkardığınızda daha büyük bir bölene sahip olmadığınız için AGP hızınız 200 / 2,5 = 80MHz'e yükselmek zorunda kalır. Aynı şekilde PCI hızı içinde bölenler mevcuttur. Yine örnekte verdiğimiz anakartta maksimum PCI böleni 1/5'tir. Yani 166MHz FSB hızında PCI hızı bu bölen sayesinde 166 / 5 = 33MHz'de sabit tutulur. 200MHz FSB denendiğinde ise bu hız mecburen 200 / 5 = 40MHz'e yükselir.

AGP / PCI hızlarının olması gereken değerde sabit tutulmaya çalışılmasının sebebi ise bu arabirimlerin yüksek hızlarda sistem stabilitesini bozmasıdır. (Stabilite AGP'de ~70-80 , PCI ise ~38-40MHz'den sonra önemli ölçüde bozulur.)

Bu durum eski anakartlarda böyle iken güncel anakartlarda AGP ve PCI hızları FSB hızından bağımsız olarak bölene ihtiyaç duymadan 66 – 33MHz'de tutulabiliyor.

Overclock'un Getirileri – Riskleri
Overclock'un getirisi ekstra performanstır. Ucuz bir bileşeni overclock ile kendisinden daha pahalı bir bileşen ile aynı performansa getirebilirsiniz. (mesela uçuk bir fiyata Athlon xp3200+ almak yerine ondan çok daha ucuza bir 2500+ alıp overclock ile 3200+'nın performansını alabilirsiniz)

Overclockta en büyük risk ise overclock edilen bileşene zarar verme olasılığıdır. Overclock edilen parçalar normalden daha fazla ısı üretmeye başlarlar ve eğer iyi bir soğutma uygulanmazsa bu aşırı sıcaklık aygıtın doğru düzgün çalışmasına engel olabilir ya da aygıtta onarımı mümkün olmayacak hasarlara sebep olabilir. Bu yüzden overclock edilecek bileşenlerde öncelikle soğutmaya önem verilmelidir.

Nasıl Yapılır?

İşlemci overclocku FSB hızının arttırılması ile yapılır. Ufak 5-10MHz'lik arttırışlarla deneme – yanılma yöntemi izlenerek en üst limit bulunabilir. Eğer başarısız olunursa işlemci voltajında ufak arttırışlar yapılabilir. (voltaj arttırımı daha fazla sıcaklık anlamına gelir , soğutmanın iyi olması gerekli) FSB arttırıldıktan sonra işlemcinin çarpanına göre toplam işlemci hızına etki eder. Mesela 200MHz FSB'li bir p4 2.4C'nin (bu işlemcinin çarpanı 2400 / 200 = 12'dir) FSB hızını 250MHz'e çıkarttığınızda yeni işlemci hızınız 12 x 250 = 3000MHz olacaktır. İntel işlemcilerde çıkabileceğiniz FSB hızı sınırı işlemcinin overclock potansiyeline bağlıdır , çünkü çarpan değiştirilemez. Fakat AMD'nin t.bred-b ve barton serisi işlemcilerinde çarpan değiştirilebildiğinden anakartınız ve ramleriniz elverdiği sürece takıldığınız üst limitte toplam işlemci hızını sabit tutarak FSB artırmak mümkündür. Mesela elimizde Athlon xp1700+ işlemcimiz var. Bu işlemcinin FSB hızı 133MHz'dir. 11 çarpanı ile 11 x 133 = 1466MHz'de çalışır. Şimdi diyelim ki biz bu işlemciyi maksimum 2000MHz'e çıkartabiliyoruz. Bu da işlemcinin standart çarpanı ile maksimum 166MHz'lik bir FSB hızına ulaşıyoruz demektir. (11 x 166 = ~2000MHz) FSB hızını daha da arttırabilmek için burada yapacağımız şey çarpanı düşürmek olacaktır. 11 x 166 yerine çarpanı 10'a düşürüp toplam hızımızı sabit tutarak FSB hızımızı daha da arttırabiliriz. Yani 10 x 200 = 2000MHz yaparak 200MHz FSB'ye çıkabiliriz. FSB hızının performanstaki etkisinin büyüklüğü de göz önüne alındığında bu önemli bir imkan.
Mesela 12 x 250'de maksimum sınıra ulaştığınız bir pentium4'te çarpanı düşürme imkanımız olmadığından işlemci hızını sabit tutup FSB'yi daha yukarıya çekme imkanı yoktur.

FSB hızını arttırdığınızda buna bağlı olarak ramlerinizin , AGP ve PCI hızınızın (eğer anakartınızda sabitleme özelliği yoksa) da artacağını unutmayın. Mesela yukarıdaki Athlon örneğinde ramleriniz ya da anakartınız 200MHz (DDR400) desteklemiyorsa 200MHz FSB yapamayabilirsiniz.

Overclockta kullanılan güç kaynağı da büyük önem taşır. Overclock edilen parçalar daha fazla güç tüketeceklerinden kaliteli bir güç kaynağı kullanmanız gerekir.

Son olarak toparlamak gerekirse sağlıklı bir overclock için :

Öncelikle overclock yapılacak parçanın iyi soğutulması ,

Overclock yapılacak sistemde sağlam kalteli bir güç kaynağı kullanılması ,

Gerek voltajda gerek FSB hızında aşırı arttırışlardan uzak durulması , ufak arttırışlar yapıp test ederek ilerlenmesi , tavsiye edilir

Overclock Türkçede tam karşılığını birebir bulamasada en uygun "hız aşımı-hız aşırtma"gibi terimlerle ifade edilmektedir.Biz kısaca overclock'a bir işlemciyi normal çalışma frekansının daha üstünde bir frekansda çalışmaya zorlamak diyebiliriz.

Bu ne demektir?Diyelimki elimizde P4 3000 mhz bir işlemcimiz var biz bunu 3200 mhz de çalışmaya zorlar ve başarılı olursak overclock yapmış oluruz.
Peki bunu nasıl yaparız?. Her işlemcinin bir iç frekansı vardır.Front side bus denilen (kısaca fsb) Türkçe olarak önyüz veri yolu diyebileceğimiz mhz cinsinden bir çalışma frekansı var ve bunun yanında her işlemcinin bir çarpan kat sayısı vardır (x9 , x10, x15 gibi) ve bu çarpan ile fsb hızını çarptığımızda işlemcinin asıl mhz ini bulmuş oluyoruz.Örnek olarak P4 3.0 ghz için bu değer fsb 200x15 olduğundan 3000 mhz dir.

Şimdi önümüzde toplam mhz i arttırmak için 2 yol bulunduğunu öğrendik.

Birinci yol Fsb hızını arttırmak,

İkinci yol çarpan kat sayısını arttırmak suretiyle toplam mhz i arttırmaktır.Şimdi biz bu iki değerden fsb yada çarpan hangisini arttırırsak arttıralım elde ettiğimiz mhz değeri yükselecektir.Yani overclock yapmış olacağız.Malesef intel işlemcilerin genellikle çarpanları kilitli olduğu için bu değerle oynama yapılamıyor ve bu yüzden iş sadece fsb hızını artırmaya kalıyor.Amd işlemcilerde durum daha farklı, çoğunlukla çarpanları açık oluyor yada bazı yöntemlerle kilitli olsalar bile açılabiliyorlar.Bu durumda her iki değerlede oynama imkanı doğduğu için daha esnek overclock imkanımız olabiliyor amd işlemcilerde.Aslında şunuda unutmamakta fayda var.Her ne kadar çarpanlarla oynama çeşitliliğimiz olsa bile overclockta en yüksek performansın fsb hızını arttırmakla elde edilebileceğini unutmayın.Nedeni ise yüksek fsb hızlarında buna bağlı olarak,bellek denetleyicisi, depolama aygıtları denetleyicileri ve AGP/PCI saat hızları da artar.Tabi AGP/PCI saat hızları yüksek overclocklarda sorun çıkarabildiği için stabilite için modern anakartlara bu hızı sabitleme özelliği ilave edilmiştir.

Şimdi adım adım overclock yapmaya başlayalım.

Öncelikle şunu belirtmeliyim ki overclock için en önce boardumuzun bu işe elverişli olarak üretilmiş olması gerekmektedir.Yani overclock için neler gerekiyorsa her özelliğin mevcut olması gerekiyor.Bu özellikleri aşağıdaki resimlerlede göreceksiniz.Overclock'a niyetlendiyseniz öncelikle uygun bir board edinmelisiniz yoksa overclock için doğru düzgün özellik sunmayan anakartlarla bu işe koyulmak boşuna uğraş ve moral bozukluğu olacaktır.Tabi iş sadece board ile bitmiyor.Overclock için buna yatkın birde işlemci bulmamız gerekiyor.Bu iş öylesine ilginç ki her işlemcinin overclock perfromansı aynı olmuyor.Üretim tarihleri,üretim yerleri,kodları bir işlemcinin overclock performansını değiştirebiliyor hatta öyleki bazen aynı üretim yer tarih ve kodlarına sahip iki işlemcide bile aynı overclock değerlerine ulaşamayabiliyorsunuz.Yani bu iş öncelikle şans işi tabi ama önce overclock forumlarında hangi cpu ve kodların overclocka daha yatkın olduğuna dair bilgi edinmekte ve işlemci seçiminide ona göre yapmakta fayda var.
İşlemcimizide seçtikten sonra iş tabiki yine bitmiyor;sırada ram var.Eğer stabil bir overclock yapmak ve maximum performans almak istiyorsak ramlerimizin kaliteli ve cas gecikmesinin (cl2-cl2,5-cl3 gibi.düşük değer daha iyi) mümkün olan en düşük değerlerde olması gerekiyor.
Buna ilaveten overclock yapılan parçaların enerji ihtiyaçları artacağından mutlaka kaliteli ve en az 400 watt lık bir powersupply ımızın olması gerekiyor.
Tabi son olarak en önemli konu soğutma.Overclock edilen sistemimiz daha fazla ısınacağı için (en başta cpu) çok daha iyi bir soğutmaya sahip olmamız gerekiyor.
Aslına bakarsak overclock işi oldukça pahalı ve riskli bir hadisedir.Farkındaysanız sözünü ettiğim tüm enstrümanlar normallerinden daha pahalı olan şeyler.Her şeyin iyisini almak durumunda olduğumuzdan bu iş haliyle pahalıya gelecektir.(Tabi bazen umulmadık uygun fiyatlı ürünlerede denk gelerek ucuza mal etmek de mümkün) Elbette pahalı donanımlarımızın zarar görme riskide vardır her zaman için.

Riskli ve pahalı,peki o zaman niçin overclock yapıyoruz?

Bu soruya verilecek en kısa ve öz cevap hazdır,ihtirasdır.İnsanı bir kere sardımı kolay kolay kurtulmak mümkün değildir

Overclock için öncelikle boardumuzun biosu dediğimiz temel ayaralamaların bulunduğu kısma girmemiz gerekiyor. (Her ne kadar windows üzerinden de overclock yapma imkanı olsada sağlam overclockcular tarafından tercih edilen bir tarz olmadığından o konuya hiç girmeyeceğim)
Pc açılırken del tuşuna basarak biosa girilir.Ben yaygın olduğu için i865 çipsete sahip kendimde kullandığım abit AI7 nin biosundan örnek verceğim.
Diğer boardlarda üç aşağı beş yukarı aynı gibidir.



Abitin meşhur soft menüsünden cpu,ram,agp frekans ve voltaj ayarlarının bulunduğu en can alıcı bölüme giriyoruz..



Üstte görüldüğü gibi default ayarlardaki görünümümüz bu.Tüm değerlerimiz olması gerektiği gibi yani default.


Bize default değerler lazım olmadığı için "cpu operating speed"seçeneğini "user defined"yapıyoruz ki cpu fsb ,cpu:ram oranı ve agp/pci ayarları açık hale gelsin. Çünkü bu değerlerle oynayarak overclock yapacağız.

Öncelikle fsb miktarını biraz arttırıyoruz ben 200 mhz den 250 ye çıkardım ama cpu ma güvendiğim için direkt bu değeri denedim. Siz azar azar arttırmayı deneyin aceleci olmayın. Mesela önce 210 mhz e çıkarın sonra 220 ye.
Dikkatinizi çektiyse ben cpu:ram ratio(oranı) nı 1:1 yaptım bu ne demek? Bu cpu ile ramlerimin 1:1 eşit aynı mhz de senkron çalışacağı anlamına geliyor. Tabi benim ramlerim DDR 566 olduğu için (2x 283 mhz) cpu ile senkron rahatlıkla çalışabilmekte. Eğer sizin elinizde bu değerlerde çalışan ramler yoksa bu değeri düşürmelisiniz.





Bazı boardlarda bu şekildede yer alabilir cpu:ram oranı sizi şaşırtmasın)




Yani eğer DDR 400 ramlere sahipseniz ve ramlerinizin 200 mhz üzerinde çalışamayacağına eminseniz bu oranı yukarıdaki görülen seçeneklerdeki gibi 5:4 yapmalısınız ki sistem çakılmasın. Bence önce ramlerle uğraşmak yerine öncelikle işlemcinizin sınırını bulabilmek amacıyla ram oranınızı düşük bir oranda tutun,mesela 3:2 gibi. Bu durumda ramler daha düşük değerlerde çalışacağı için cpu sınırını tayin etmenize engel olamayacaklardır.

Cpu nın sınırını nasıl bulacağız?

Öncelikle default voltajında mhz olarak gidebildiği yere kadar arttıracağız. Her arttırdığımızda pc yi kapatıp açıp stabilitesini ve en önemlisi cpu sıcaklığını kontrol etmelisiniz. Eğer stabilite ve ısınma sorunu yoksa bu iyi haber demektir yolumuza devam edebiliriz. Tekrar tekrar biosa girip fsb hızını arttırdıktan sonra diyelimki işlemcimiz artık 240 fsb de çakılmaya stabilliğini kaybetmeye başladı. Ha tabi bunu nasıl anlıyoruz ,stabiliteden kasıt öncelikle fsb arttırırmından sonra windowsa sorunsuz bir biçimde girmesi ve bir kaç bench programıyla sandra,pc mark vs. gibi yapılan testleri başarıyla reset,donma vs.olmadan tamamlamasıdır. Bunlardan geçemiyorsa reset yada donma oluyorsa bu demektir ki cpu muzun default voltajındaki sınırına gelmiş bulunuyoruz. Ne yapacağız?Tekrar biosa giriyoruz.

Üstte görüldüğü gibi cpu core voltajını bir miktar arttırmak işe yarıyabilir. Bu stabilitesi bozulan işlemciye yardımcı olabilir. Bunu yaparken azar azar yapmakta fayda var çünkü overclockda en tehlikeli hadise voltaj olayıdr,fazla voltaj direkt cpu nuzu götürebilir.İntel işlemcilerde (northwood) 1.7 voltu aşmamanız en doğru yol olacaktır.Buna kabaca default voltajın %15 fazlasını aşmamak ta diyebiliriz.
Bu şekilde voltaj arttırımlarıyla stabilite sağlandıktan sonra yeniden fsb arttırımlarına giderek cpu nun çıkabileceği stabil en yüksek değeri buluruz. Bahsettiğim gibi test programlarıyla denedikten sonra en uygun değeri buluruz. Tabi tekrar ediyorum tüm safhlarda cpu sıcaklığını kontrol altında bulundurmalısınız. Cpu nuzun default durumdaki sıcaklığının %25 den fazla artmamasına dikkat edin. Her ne kadar bazı boardlar sıcaklığı doğru okumasalarda dediğim gibi en doğru yol default halindeki değer ile overclock sonrası değeri%25 ten fazla olmaması. Fazla sıcaklık demek tehlike demek,işlemcinin çok yıpranması demek,stabilitenin bozulması demek olduğunu aklınızdan çıkarmayın.

Şimdi sıra geldi ramlerimizi yoklamaya;
Şimdi ramlerin sınırını bulacağız. Bunu önce yukarıda görüldüğü üzere cpu:ram oranıyla oynayarak bulacağız. Eğer ramlerimiz zaten hızlıysa DDR500 ve üzeri zaten pek sorun çıkmayacaktır fakat ramlerimiz DDR 400 yada daha düşüğü ise 1:1 cpu/ram oaranını kaldıramayabilir. Bu durumda mecburen ramleri daha düşük bir değerde çalıştırmak zorunda kalacağız mesela 3:2 yada 5:4 gibi. Fakat bu ramlerin sağı solu belli olmuyor bazen oem bir ram alıyorsunuz DDR 400 yada 366 ve normalde bu değerlerde çalışması gerekiyorken sizi şaşırtıyor ve neredeyse DDR 500 hızlarında bile çalışabiliyor. Bunu deneyerek bulacaksınız. Aynı cpu gibi denediniz ve bir yerden sonra sistem çakıldı. Cpu muzun sınırını bildiğimiz için cpu dan şüphelenmiyoruz. Cpu voltajını arttırdığımız gibi ram voltajını arttırmakta fayda sağlayabiliyor.



Resimdeki gibi ram voltajını arttırarak en stabil ve max değerini buluyoruz.Tabi bazı ramler voltajı sevmeyebilir ve voltaj tam tersi etkide yapabilir.Voltajı seven ramlere denk geldiysek şanslıyız bu ramlerle epeyce yukarı mhz lere çıkabiliriz.
Ramlerinde sınırını bulduk şimdi geldik ram timingleriyle oynamaya yani ramlerimizi daha düşük cl değerleriyle daha agresif çalışmaya zorlamaya.Düşük cl değeri daha çabuk veri döngüsü olacağı için daha fazla performans demektir.Bunun içinde ana menümüzden advanced chipset features a girerek yapıyoruz.



Buradan DRAM timing selectable dan manuel yaparak seçeneklerin açılmasını sağlıyoruz



Resimde görüldüğü gibi buradaki ram zamanlamalarını deneme yanılma yoluyla düşürmeye çalışıyoruz. Dediğim gibi ne kadar düşük değer o kadar performans. Tabi her ramin kaldırabileceği timingler farklıdır. Benim buradan şu ayarlarda olsun demem mümkün değil. Deneyerek bulacaksınız. Bulabildiğimiz en düşük ram zamanlaması beraberinde stabiliteyide sunuyorsa ram lerimizide azami derecede overclock etmişiz demektir.
Bu arada i875 çipsetlerdeki ramlere artı bir performans daha getiren PAT (Performance Acceleration Technology) hadisesi i 865 chipset boardlarda değişik adlar adı altında sunulabiliyor. Bu kiminde Hyper Path adı altında kiminde game accelerator adı altında sunuluyor.Bunlarıda deneyerek buluyorsunuz.Çünkü her ram ve i865 board bu özellik aktif edildiğinde stabil çalışmayabiliyor.

Tüm bu denemeleri yaparken overclock ettiğiniz bileşen cpu yada ram yaptığınız arttırımı hazmedemediğinde sisteminiz kilitlenip hiç açmayabilir. Telaş etmeyin, bunlar olağan durumlardır. Çaresi, cereyanı kesip beş on saniye bekledikten sonra insert tuşuna basılı tutarak sistemi yeniden açmaya çalışmak. Bazen buda çare olmaz o zaman board üzerinde bulunan clear cmos jumper ile biosu resetleyerek default değerlerde açılmasını sağlamalısınız.Tabi bu tüm yaptığınız ayarlamaları sil baştan yeniden yapmanız demektir.
(Önce boardunuzu iyi tanımalısınız.Kitapçığını inceleyip ne nerede öğrenmelisiniz)

Bu arada amd den de bir örnek vereyim.En meşhur ve performanslı chipseti nforce2 ve tabiki abit nf7 den bir örnek.


Not:Overclock Gerçekten Tehlikeli Bir İştir,Bilgisayarınıza Zarar Verebilirsiniz.Oyüzden Bilgisayarınızı Ve Parçalarınızı İyi Tanıyınız Ve Zarar Geleceğini Düşünüyorsanız Uygulamayınız..